Гарадоцкая наступальная аперацыя

За Невелем леса шумят ночами

И рубят их прожектора мечами,

За Невелем есть город Городок,

Пылит одна дорога – на восток.

           Из фронтовой поэзии

Гарадок быў акупіраваны 9 ліпеня 1941 года. За час акупацыі горад быў амаль поўнасцю разбураны, фашысты знішчылі ў горадзе і раёне 5084 мясцовых жыхароў. Вызвалены войскамі 1-га Прыбалтыйскага фронту ў ходзе Гарадоцкай наступальнай аперацыі 24 снежня 1943 года.
Гарадок прыкрываў подступы да Віцебска і праціўнік імкнуўся ўтрымаць горад. Увесь дзень 23 снежня гітлераўцы аказвалі жорсткае супраціўленне. У 7 гадзін раніцы 24 снежня гвардзейцы 5-й дывізіі імклівым ударам адкінулі ворага і ўварваліся з поўначы ў Гарадок. Гэта прывяло да аслаблення супраціўлення праціўніка перад фронтам 26-й, 83-й дывізій,1-й і 11-й стралковых дывізій. У той час, калі 5-я гвардзейская стралковая дывізія завязала бой у горадзе, часці 1-й і 11-й дывізій сумесна з танкістамі 10-й і 159-й танкавых брыгад прарваліся да чыгуначнай станцыі Гарадок, авалодалі ёю і выйшлі на паўднёва-ўсходнюю ўскраіну Гарадка. З захаду ў горад уступілі байцы 83-й стралковай дывізіі. Вораг пачаў у беспарадку адыходзіць, пакідаючы артылерыю, забітых і параненых. Пасля вулічных баёў у 9 гадзін 30 хвілін 24 снежня Гарадок быў вызвалены ад гітлераўцаў.
У вызваленні прымалі ўдзел: 11 гвардзейская армія — 8 гвардзейскі стралковы корпус (генерал-лейтэнант Малышаў Пётр Фёдаравіч) у складзе: 5 гвардзейскай стралковай дывізіі (генерал-маёр Салдатаў Мікалай Лаўрэнцьевіч), 83 гвардзейская стралковая дывізія (генерал-маёр Вараб’ёў Якаў Сцяпанавіч), 26 гвардзейская стралковая дывізія (генерал-маёр Каржанеўскі Мікалай Мікалаевіч); 16 гвардзейскі стралковы корпус (генерал-маёр Фядзюнькін Іван Фёдаравіч) у складзе: 1 гвардзейскай стралковай дывізіі (генерал-маёр Крапоцін Мікалай Аляксеевіч), частка сіл 11 гвардзейскай стралковай дывізіі (генерал-маёр Максімаў Аляксандр Іванавіч); 10 гвардзейская танкавая брыгада (палкоўнік Бурлыга Андрэй Раманавіч), 159 танкавая брыгада (падпалкоўнік Сямібратаў Фёдар Фёдаравіч); 15 артылерыйская дывізія прарыву (палкоўнік Корачкін Аляксандр Аляксеевіч) у складзе: частка сіл 35 гаўбічнай артылерыйскай брыгады (палкоўнік Кушнер Петр Сямёнавіч), частка сіл 69 лёгкай артылерыйскай брыгады (падпалкоўнік Левін Абрам Рыгоравіч), 18 мінамётнай брыгады (палкоўнік Рэп’еў Інакенцій Мікалаевіч); 21 артылерыйская дывізія прарыву (генерал-маёр арт. Самборскі Кірыл Мікітавіч) у складзе: 66 лёгкай артылерыйскай брыгады (палкоўнік Фралоў Міхаіл Назаравіч), 94 цяжкай гаўбічнай артылерыйскай брыгады (палкоўнік Панамароў Уладзімір Іванавіч), 25 мінамётнай брыгады (палкоўнік Міхалёў Сяргей Сяргеевіч); частка сіл 10 штурмавой інжынерна-сапёрнай брыгады (палкоўнік Палякоўскі Езакіэль Гільевіч).
Загадам ВГК прысвоена найменне Гарадоцкіх: 5 гвардзейскай стралковай дывізіі, 11 гвардзейскай стралковай дывізіі, 26 гвардзейскай стралковай дывізіі, 10 гвардзейскай танкавай брыгадзе, 17 знішчальна-супрацьтанкавай артылерыйскай брыгадзе (палкоўнік Нялепа Васіль Паўлавіч), 488 гарматнаму артылерыйскаму палку (палкоўнік Штульберг Мацвей Якаўлевіч), 523 корпуснаму артылерыйскаму палку (палкоўнік Торапаў Павел Ягоравіч), 2 гвардзейскай мінамётнай дывізіі (палкоўнік Апрэлкін Іван Аляксандравіч), 545 мінамётнаму палку (падпалкоўнік Смірноў Антон Пятровіч), 6 гвардзейскаму матарызаванаму інжынернаму батальёну (маёр Яўграфаў Аляксей Іванавіч), 259 знішчальнай авіяцыйнай дывізіі (палкоўнік Курбатаў Якаў Архіпавіч).
Войскам, якія ўдзельнічалі ў вызваленні Гарадка, загадам ВГК ад 24 снежня 1943 г. аб’яўлена падзяка і ў Маскве дадзены салют 12 атрылерыйскімі залпамі з 124 арудзій.

ВЯЛІКАЯ АЙЧЫННАЯ ВАЙНА Ў ГАРАДОЦКІМ РАЁНЕ

ЛІТАРАТУРА

Аляксандраў, Л. Яго вайна / Л. Аляксандраў // Гарадоцкі веснік. — 2003. — 9 снежня. — С. 3.

Пра ветэрана вайны, удзельніка вызвалення г. Гарадка Будмана Аркадзя Барысавіча.

Бастова, А. Участник Великой Победы / А. Бастова // Гарадоцкі веснік. — 2009. — 8 мая.

О боевых дорогах на городокской земле Александра Васльевича Чапаева (1910-1985г.г.) - старшего сына легендарного героя Гражданской войны Василия Ивановича Чапаева.

Башун, А. Новыя імёны ахвяр вайны… / А. Башун // Гарадоцкі веснік. — 1993.— 24 снежня. — С. 3.

Высоцкий, В. Эхо Городокского бора / В. Высоцкий // Гарадоцкі веснік. —2001. — 22 снежня. — С. 2.

Про участников освобождения г. Городка генерала-лейтенанта Андрея Ерёменко и капитана Александра, сына Василия Ивановича Чапаева.

Грузневич, Н. Боролись вместе / Н. Грузневич // Гарадоцкі веснік. — 2007. — 31 ліпеня. — С. 2.

Камінскі, М. І. Гарадок / М. І. Камінскі // Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне, 1941—1945 : энцыклапедыя / гал. рэд. І. П. Шамякін.— Мінск. : БелСЭ імя П. Броўкі, 1990. — С. 153.

Карташов, Л.С. От Подмосковья до Кенигсберга / Л. С. Карташов. — Москва : Воениздать. – 128 с.

Кочетков, А. Освобождение Бычихи / А. Кочетков // Гарадоцкі веснік. — 2006. — 6 мая.

Мешков, О. Бессмертный подвиг героя / О. Мешков // Гарадоцкі веснік. — 2004. — лістапада. — С. 2.

Про Героя Советского Союза, рядового 9-й роты 820-го полка 117-й стрелковой дивизии 4-й ударной армии Бориса Георгиевича Малышева, погибшего при освобождении Городокского района.

Мешков, О. Подвиг танкистов / О. Мешков // Гарадоцкі веснік. — 2004. — 13 лістапада. — С. 2.

Про лейтенанта взвода автоматчиков Николая Георгиевича Матвеева, участника освобождения Городка и района.

Мешков, О. Наш земляк / О. Мешков // Гарадоцкі веснік. — 2005. — 24 снежня. — С. 2.

О ветеране, освобождавшем Городок и район в годы войны, Фёдоре Никифоровиче Антусенко.

Мешков, О. Городокская операция 1-го Прибалтийского фронта / О. Мешков // Гарадоцкі веснік. — 2006. — 23 снежня. — С. 2.

Мороз, А. Светлый праздник освобождения / А. Мороз // Гарадоцкі веснік. — 2003. — 23 снежня. — С. 1.

Мукомол, Л. Как это было / Л. Мукомол // Гарадоцкі веснік. — 2005. — 24 снежня. — С. 2.

В статье ветеран войны, воин 83-й гвардейской стрелковой дивизии, получившей наименование Городокской, Юрий Андреевич Прудников вспоминает события дня освобождения Городка - 24 декабря 1943 года.

Мукомол, Л. Под гвардейским знаменем / Л. Мукомол // Гарадоцкі веснік. — 2007. — 22 снежня. — С. 1.

Об освобождении 83-й гвардейской стрелковой дивизией г. Городка и района от немецко-фашистских захватчиков.

Наумов, П. В боях за Городок / П. Наумов // Гарадоцкі веснік. — 2003. — 23 снежня. — С. 1.

Освободителям Городка салютовала Москва : [по материалам мемуаров И.Х.Баграмяна] / сост. С. Яковлева // Гарадоцкі веснік. —2013. — 20 снежня . — С. 2.

Освобождение городов : справочник по освобождению городов в период Великой Отечественной войны, 1941—1945 / Ин-т воен. истории М-ва обороны СССР ; Центр. архив М-ва обороны СССР ; под общ. ред. С. П. Иванова ; авт. коллектив: М. Л. Дударенко [и др.]. — Москва : Воениздат, 1985. — С. 76—77.

Пазднін, М. Начны штурм / М. Пазднін // Гарадоцкі веснік. — 1993. — 24 снежня. — С.1.

Вызваленне. Гарадоцкая аперацыя // Памяць: Гарадоцкі раён : гісторыка – дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. Н. А. Бурунова [і інш.] ; уклад. С. І. Садоўская ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Беларусь, 2004. — С. 369 – 401.

Пучкова, Е. Маресьев в городокском небе / Е. Пучкова // Гарадоцкі веснік. — 2013. — 24 снежня. — С. 8.

О знаменитом прототипе героя Бориса Полевого “Повесть о настоящем человеке” – асе бомбардировочной авиации, Герое Советского Союза, Гвардии полковнике Алексее Маресьеве, который после ампутации обеих голеней продолжал полёты и воздушные бои с гитлеровскими лётчиками, участвовал в освобождении Городокщины от немецко-фашистских захватчиков.

Разанаў, В. Яны былі першымі / В. Разанаў // Гарадоцкі веснік. — 1993. — 24 снежня. — С. 2.

Пра Сагіда Карданава, які пахаваны ў Гарадку, пра Шаралука Гетажаева і Івана Пракопавіча Калюжнага.

Садовская, С. Подвиг фронтовых медиков в Городокской операции / С. Садовская // Гарадоцкі веснік. — 2012. — 22 снежня. — С. 4-6.

О медиках на фронте Александре Васильевиче Колмыкове, командире сан. взвода и санитаре Иване Сидоровиче Михалёве, участвовавших в освобождении Городка.

Садоўская, С. Вызваленне. Гарадоцкая аперацыя / С. Садовская // Гарадоцкі веснік. — 2003. — 23 снежня. — С. 2.
Семашко, М. Не отступив ни шагу // Гарадоцкі веснік. — 2014. — 29 ліпеня. — С. 2.

О Герое Советского Союза Иване Николаевиче Антонове, участвовавшего в Городокской операции и совершившего подвиг со своей танковой бригадой.

Хлебников, Н. М. От Невеля до Городка / Н. М. Хлебников // Под грохот сотен батарей / Н. М. Хлебников. — Изд. 2-е, испр. — Москва : Воениздат, 1979. — С. 250—271. — (Военные мемуары).

Хрысанаў, М. Усім смярцям назло / М. Хрысанаў // Гарадоцкі веснік. — 1991. — 24 снежня. — С. 2.

Чванаў, Л. У баях за Гарадок / Л. Чванаў // Прамень камунізму. — 1983. — 24 лістапада. — С. 3.

Шапялевіч, В. Узнагарода знайшла героя / В. Шапялевіч // Гарадоцкі веснік. — 1991. — 24 снежня. — С. 2.

Пра жыхара вёскі Прывальні, ветэрана вайны УладзіміраАляксеевіча Усцінава.

Шараў, П. На подступах і ў горадзе / П. Шараў // Прамень камунізма. — 1973. — 20 снежня. — С. 2.

Шкиндер, П. Память огненных лет / П. Шкиндер // Гарадоцкі веснік. —2001. — 22 снежня. — С. 2.

Яковлева, С. 905 дней в оккупации / С. Яковлева // Гарадоцкі веснік. — 2014. — 20 снежня. — С. 4.

Рассказ о войне городокчанки Валентины Степановны Ивановой (Богдановой).