«Любят его («Тараса») за то, что легко

понятен, ибо написан на родном их

прадедовском языке белорусском, да за

то, что щирую правду говорит в нём

сочинитель о тамошнем житье-бытье».

Романов Е.П. Предисловие к Витебскому

изданию «Тараса на Парнасе». 1896

У прадмове да віцебскага выдання “Тарас на Парнасе” 1896 года Е.Р. Раманаў сведчыў: “…басню гэту знойдзеш ва ўсякай хаце, год ужо больш як сорак вядома яна на Беларусі і старому, як той кажэць, і малому і пану, і простаму, пісьменнаму, і цёмнаму… Пісьменныя шчыра пішуць яго (“Тараса”) сабе на паперу, цёмныя яшчэ шчырэй вучаць яго на памяць…».

Паэма «Тарас на Парнасе” ўпершыню была апублікавана ў газеце «Минский листок» 16 мая 1889 года.

Беларуская паэма «Тарас» (назва першапублікацыі) адразу кідалася ў вочы, бо займала два падвалы на другой і трэцяй старонках газеты. Паэма апавядала пра дзівосныя прыгоды палясоўшчыка, які знянацку трапіў на Парнас, бачыў там старажытных багоў, што на дзіва нагадвалі простых вясковых людзей, пакаштаваў іх – таксама вельмі зямныя – стравы, бачыў, як па праву ўзышлі на гару Пушкін, Лермантаў, Жукоўскі і Гогаль, як жывасілам ціснуўся туды Булгарын са сваім памагатым Грэчам. Пра ўсё гэта было расказана па-майстэрску, з тонкім гумарам, вельмі лёгка, добрай беларускай мовай.

Тарас быў любімым персанажам і кірмашовых відовішчаў-батлеек. Як ніводзін з твораў беларускай літаратуры, паэма перадрукоўвалася да 1917 года больш за 15 разоў.

Прайшло ўжо столькі часу, а паэма з цікавасцю ўспрымаецца і нашымі сучаснікамі. Яна захапляе насычанасцю і сакавітасцю мовы, вобразнасцю народнага слова, яскравым народным гумарам, яркасцю мастацкіх вобразаў, казачнасцю. Але найперш паэма захапляе вобразам галоўнага героя Тараса.

У паэме палясоўшчык  Тарас паказаны працавітым (“балота з рання да самай ночы пільнаваў”), памяркоўным ("чалавек ён быў рахманым”), цвярозым (“гарэлкі ў губы ён не браў”). Вобраз Тараса – вобраз чалавека прыгожага, сімпатычнага. Яго ўпрыгожвае працавітасць, сумленныя адносіны да даручаных яму абавязкаў. Тарас дасціпны, кемлівы, цікаўны:

Ці знаў хто з вас, браткі, Тараса,

Што палясоўшчыкам служыў?

На Пуцявішчы ў Панаса

Ён там ля лазні блізка жыў.

У паэме назіраецца сувязь з літаратурна-грамадскім жыццём Расіі. Але паэма, як адзінае мастацкае цэлае, узнікла не толькі на чыста літаратурнай аснове. У задуму аўтара ўваходзіла і нешта большае, звязанае з яго адносінамі да народа, яго мовы, звычаяў, побыту, светаразумення, светаадчування.

Хоть Тарас і не пісьменнік, але ён уздымаецца на Парнас. Не за заслугі!  Просты чалавек таксама патрабуе, заслугоўвае ўзвышэння – вось крэда аўтара. Упэўнена, натуральна трымаецца ён на Парнасе. Калі багі ў яго пытаюцца: “Ты хто такі? Ты не пісацель?” Тарас з адчуваннем уласнай годнасці адказвае ім, што ён просты палясоўшчык з Пуцявішча. Ад яго імя вядзецца апавяданне ў паэме пра незвычайныя прыгоды.

Рысы паслухмянасці ўвесь час падкрэсліваюцца аўтарам. Але за ўсім гэтым узнікае мудрасць простага чалавека. Палясоўшчыка Тараса не так проста збіць з тропу. Ён умее глядзець на ўласныя няўдачы:

Іду сабе я панямногу,

Але і на пень крыху прысеў,

Аж тут-лоп-лоп!-цераз дарогу

Як быццам цецярук зляцеў.

Злажыўся стрэльбай-кляпсь! – не паліць,

Крамзель з другога! – не пякець!

Тарасу ўласцівы народны гумар, уменне адчуваць прыгожае і бачыць яго. На Парнасе герой трапляе ў палац, дзе жывуць багі. Апынуўшыся на том свеце, ён не можа не захапляцца:

Авохці мне! Як там прыгожа!

Як быццам хто намаляваў!

Чырвоны краскі, мак і рожа,-

Ну, як сукенку хто паслаў!

І птушкі ёсць там, дужа стройна

Пяюць, палепш за салаўя.

У паэме паказваецца цэлы шэраг антычных багоў — Зеўс, Няптун, Сатурн, Марс, Венера, Амур, Геба. Багі ў паэме паказаны ў сялянскім адзенні, яны ядуць сялянскія стравы. Але багі — не прадстаўнікі народа. У паводзінах і характэрах багоў выразна выступаюць рысы людзей іншага асяроддзя — панскага. Ды і жывуць яны, як гаворыцца ў паэме, у «панскім двары», ядуць так, як простыя сяляне не елі нават на свята. На сялян багі падобны толькі знешне. Зеўс паказаны як разбэшчаны, схільны да п'янства, уладалюбны чалавек. Венера — таксама вобраз вельмі няпросты. Часам здаецца, што гэта звычайная вясковая красуня, прыгожая і абаяльная.

Прыгожа, стройна цераз меру,

Пяром не можна апісаць.

 I адзенне ў Венеры, як у вясковай красуні. Але аўтар паказвае яе зусім іншай, «чырвонай, тоўстай», калі Венера занята толькі сабой і круціцца перад люстэркам:

Во перад люстрам задам меліць
I маслам мажа валасы,
Ды нечым белым твар свой беліць.

Тут мы ўжо бачым Венеру не простай дзяўчынай, а пані. I толькі да Гебы, якая вядзе ўсю гаспадарку, Тарас ставіцца з сімпатыяй і спачуваннем. У гэтых вобразах невядомы аўтар у парадыйным, сатырычным плане паказаў «вярхі» тагачаснага грамадства, развенчваючы «вышэйшасць» паноў у параўнанні з простым людам.

Тарас любуецца хараством кветак, захапляецца галасамі птушак. А танцуе Тарас так, што:

Аж рот раззявілі багі:

То ён прысвісне, то прытопне.

То шпарка пойдзе ў кругі.

І, відаць, не кожны дзякаваў бы за вячэру так, як Тарас, які “усіх падзякаваў багоў”. Гэтая павага да ўсіх, падзяка ўсім – ад этыкету гароднага. Але разам з тым для Тараса, як чалавека, гэта рыса несумненна, глыбока асабістая.

У паэме Тарас менш дзейнічае, больш пазірае: больш тут “Тарасу ліха што даецца”, больш ён гаворыць, выражаючы тыпова сялянскую манеру дасціпнага апавядальніка. Дасціпнасць – гэта таксама рыса характару Тараса. Ён заўсёды стараецца ўбачыць у любой з’яве смешны бок. Але ён ніколі не траціць пачуцця меры, якое ўласціва яму ад прыроды.

У паэме не толькі чуеш Тараса, але і бачыш яго жэсты, міміку, як ён і над сабой усміхаецца і нешта “круглае” скажа і пакажа, як “скакнуў-не трапіў, паслізнуўся і ў яму стракачом лячу! Ляцеў, ляцеў – як разануўся, - аж стала зелена ўваччу.”

Цудоўны твор  і  сёння  карыстаецца папулярнасцю не толькі  ў  Беларусі,  але і за яе  межамі. На сёняшні дзень паэма “Тарас на Парнасе” перакладзена на паўдзесятка замежных моваў. На украінскай мове існуе тры пераклады (А.Танюка, А.Шаўчэнкі, В. Стралко), па два пераклады на англійскай (Уолтэр Мэй, Вера Рыч) і расійскай (М. Лазінскага і М. Ісакоўскага) мовах. “Тарас на Парнасе” перакладзены на нямецкую мову беларускім паэтам і перакладчыкам У. Папковічам, на іспанскую К. Шэманам, на балгарскую Н. Вылчава.

У 2001 годзе на радзіме Вераніцына ў Астраўлянах і Гарадку ўстаноўлены мемарыяльныя знакі ў гонар паэмы “Тарас на Парнасе” і яе аўтара. У 2008 годзе ў Беларусі, у выдавецтве «Класіка», паэма «Тарас на Парнасе» выйшла ў свет на васьмі еўрапейскіх мовах. А ў 2009 годзе ў выдавецтве “Мастацкая лiтаратура” выйшла кніга з паэмамі «Тарас на Парнасе» і «Два д'яўлы» ужо з імем аўтара на вокладцы.

У 2014 годзе ў цэнтральным парку горада Гарадка ўстаноўлена бронзавая скульптура галоўнаму герою паэмы палясоўшчыку Тарасу.

«Тарас на Парнасе» уваходзіць ва ўсе праграмы вывучэння беларускай літаратуры.

Літаратура:

1. Паэма “Тарас на Парнасе”:здабыткі і праблемы:Другія літаратурна-краязнаўчыя чытанні, прысвечанныя 25-м угодкам адкрыцця Генадзем Кісялёвым асобы Канстанціна Вераніцына (19 лістапада 1998 года г.Гарадок Віцебскай вобласці)/ Пад рэд. Л.Гаравога.- Гарадок, 1999.-С.29-33